تسوینر، گوستاف آنتون

[ gustāf ānton tsoyner]
Gustav Anton Zeuner
(ت. کمنیتس ]اکنون کارل مارکس اشتات[، آلمان، 9 آذر 1207/30 نوامبر 1828؛ و. درسدن، آلمان، 25 مهر 1286/ 17 اکتبر 1907)، مهندسی مکانیک، گرماپویایی (ترمودینامیک).
تسوینر، که فرزند یکی از سازندگان لوازم ظریف چوبی بود، به انجام یک دوره‌ی کارآموزی در کسب و کار پدر پرداخت (1225). در مدرسه‌ی بازرگانی محلی و در طی تحصیل خصوصی، زمینه‌ی کافی برای ورود به مدرسه‌ی معدن در فرایبرک زاکسن ]ساکسونی[ بدست آورد.
تسوینر، در اثر همکاری نزدیک با یولیوس وایسباخ، استاد مکانیک و ماشین ابزار معدنکاوی و مهندس برجسته‌ی ئیدرولیک، به ریاضیات کاربردی و مهندسی مکانیک علاقه مند شد و تصمیم گرفت که کار تدریس پیش گیرد. تسوینر در نخستین سالهای پس از فراغت از تحصیل (1230-1234)، به دلیل شرکت در شورشهای 1228 در درسدن، نتوانست شغل ثابتی در زاکسن زادگاه خود پیدا کند. در 1230 از پاریس دیدار کرد و در آنجا پونسله و رنیو را ملاقات نمود. او، که تحت تأثیر آونگ فوکو قرار گرفته بود، تحقیقی نظری درباره‌ی آن انجام داد، و دانشگاه لایپ تسیش ]لایپزیک[ در 1232 به پاس انجام چنین کاری درجه‌ی دکتری به او اعطا کرد. در 1233 او، با همکاری وایسباخ و ک.ر.بورنمان، مجله‌ی مهم Der Civil Ingenieur («مهندس راه و ساختمان») را بنیاد نهاد، که او خود نخستین سردبیر ( تا 1236) و مقاله نویس عمده‌ی آن بود.
در 1234، تسوینر به سمت استاد مکانیک و نظریه‌ی ماشینها ورئیس بخش مکانیک دارالفنون مرکزی در زوریخ منصوب شد. سالهای اقامتش در زوریخ پربارترین سالهای عمر او بود؛ از 1238 تا 1244 و از 1247 تا 1250 در مقام معاونت و از 1244 تا 1247 در مقام ریاست مؤسسه خدمت کرد، و به نگارش مهمترین آثار علمی خود پرداخت. در سالهای بعد تسوینر به انجام وظایف اداری مشغول بود، یعنی از 1250 تا 1254 به عنوان مدیر مدرسه‌ی معدن فرایبرک و از 1252 تا 1269، پس از سازماندهی مجدّد مدرسه و تبدیل آن به یک مؤسسه‌ی فنّاوری (تکنولوژی)، از مقام اخیر کناره گرفت، و در 1276 از کار تدریس بازنشسته شد.
قدیمیترین نوشته‌های تسوینر، که تأثیر وایسباخ را منعکس می‌ساختند، مربوط بودند به مسائل ئیدرولیک و توربینهای آبی، موضوعی که او در سالهای آخر عمر بار دیگر بدان بازگشته بود. لیکن بیشتر آثار وی به جنبه های نظری ماشین بخار اختصاص داشتند. در کتابی راجع به دنده های دریچه‌ی ماشین بخار (1237) او طرز کاری ترسیمی در مورد حرکت دریچه پیشنهاد کرد که پس از اندک زمانی با عنوان «نمودار تسوینر» پذیرش جهانی یافت؛ سایر تکنگاشتهای او به بحث درباره‌ی تزریق کننده های بخار و بی توازنیهای پویا در حرکت لوکوموتیوها مربوط می‌شدند. در کتاب مهم او، که متن جامعی درباره‌ی گرماپویایی (ترمودینامیک) بود (1239/1860)، نخستین ترکیب قانون اول و قانون دوم گرماپویایی که بتازگی تدوین شده بود و درک پیشرفته در مورد خصوصیات بخار (که از آزمایشهای رنیو سرچشمه می‌گرفت) در نظامی منسجم و منطقی عرضه شد. این کتاب، که از موفقیت بین المللی دیرپایی برخوردار بود، به سبب تأکیدش بر اصول نظری و به دلیل روش قیاسی خود ممتاز بود. اما به سبب آن که در مورد برخی از مسائل عملیِ مربوط به ماشین بخار حق مطلب را بجا نیاورده بود به باد انتقاد گرفته شد.
تسوینر خدمات مبتکرانه‌ای در راه آمار ریاضی و ریاضیات بیمه نیز انجام داد؛ هنگامی که دانشجو بود در اثر پژوهشی راجع به نظامهای بیمه‌ی معدنچیان به رشته‌ی ریاضیات بیمه علاقه مند شده بود.
وی همواره به عنوان سخنران و معلمی با استعداد ستوده شده است. کارل فون لینده و هانس لورنتسِ مهندس و ویلهلم رونتگنِ فیزیکدان، که بر پایاننامه‌ی دکتریش (1248) نظارت می‌کرد، در زمره‌ی برجسته‌ترین شاگردان تسوینر بودند.

کتابشناسی

یکم. کارهای اصلی. فهرستهائی از آثار تسوینر در پوگندورف، دوم، 1407-1408؛ سوم، 1481-1482؛ چهارم، 1689؛ و پنجم، 1410، موجود است. کتابهایش عبارتند از Die Schiebersteuerungen (فرایبرک، 1858؛ چاپ ششم، لایپ تسیش، 1904)، که به همت ی.ف.کلاین با عنوان Treatise on Valve Gears (لندن- نیویورک، 1884) به انگلیسی ترجمه شد؛ همچنین آ. دبیز و ا. مریژو آن را با عنوان Traité des distributions par tiroir (پاریس، 1869) به فرانسوی ترجمه کردند؛ Grundzüge der mechanischen Wärmetheorie (فرایبرک، 1860؛ چاپ دوم، 1866)؛ چاپ سوم، به صورت مبسوط، با عنوان Technische Thermodynamik ، 2 جلد (لایپ تسیش، 1887-1890؛ چاپ پنجم، 1905-1906)، که با عنوانهای زیر ترجمه شدند: Théorie mécanique de la chaleur ، به قلم موریس آرنتال (پاریس، 1869) و Technical Thermodynamics، به قلم ی. ف. کلاین (نیویورک، 1907)؛ Das Locomotiven- Blasrohr ( اشتوتگارت، 1863)؛ Abhandlungen aus der mathematichen Statistik (لایپ تسیش، 1869)؛ و Vorlesungen über Theorie der Turbinen (لایپ تسیش، 1899).
دوم. خواندنیهای فرعی. اطلاعات زندگینامگی درباره‌ی تسوینر را در آثار زیر، که به ترتیب تاریخ فهرست شده‌اند، می‌توان یافت:«Gustav Zeuner»، ا.اسلابی و دیگران، در ZVDI، 51 (1907)، 2049- 2050؛ «Gustav Zeuner»، از ر. مولیئر، همان، 52 (1908)، 1221-1224؛ Gustav Zeuner ,sein Leben und Wirken، از انتشارات اتحادیه‌ی مهندسان آلمان (برلین، 1928)؛ و «Als junger professor an die Hochschule berufen»، از گوستاف تسوینر- اشنورف، در NZZ، شماره‌ی 2812 (22 اکتبر 1955)؛ و «Röntgens Doktor-vater Zürich»، در Technische Rundschau (1958).
منبع مقاله :
گیلیپسی، چارلز کولستون؛ (1387)، زندگینامه علمی دانشوران، برگردان: احمد آرام، [و دیگران]، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ اول